Мэдээ

 Á.Àìàðõ¿¿ãèèí øèíý íàéç á¿ñã¿é

                 Îðîñûí “Ïðåìåðü Ìèíèñòð” õàìòëàãèéí äóó÷èí Á.Àìàðõ¿¿ ºíãºðñºí 2008 îíä ººðèéí íàéç á¿ñã¿é áîëîõ Îëüãàãàà ìîíãîë÷óóäàä òàíèëöóóëæ íýã õýñýãòýý ë øóóãèàí äýãäýýãýýä àìæñàí. Íàéç á¿ñã¿éòýéãýý ÷àìã¿é õóãàöààíä õàìòäàà àìüäàð÷, õóðèìëàõ ñàíàë áîëãîæ ñ¿é õ¿ðòýë òàâüæ àìæñàí. Ãýâ÷ îäîî äóó÷èí Á.Àìàðõ¿¿ îðîñ íàéç á¿ñã¿éãýý îðõèæ, õóâü çàÿàíû øèíý ñîíãîëò õèéëýý. Ìîíãîëäîî îéð îéðõîí èðæ, “Ãóðâàí îõèí ” õàìòëàãòàé óðàí á¿òýýë÷, ïðîþñåðûí õóâèàð õàìòðàí àæèëëàõ áîëëîî ãýñýí ìýäýýëýë õýäèéíýý õóó÷èðñàí ýíý ¿åä õàðèí òóñ õàìòëàãèéí äóó÷èí Ý.Àíõìààòàé  õàéð ñýòãýëèéí õîëáîîòîé áîëñîí íü öîî øèíý ñîíèí áîëæ áàéíà. Ìîíãîë÷óóä ñàéõàí óðàí á¿òýýë÷ýý ìàãàäã¿é èðýýä¿éí õàíèàðàà ìîíãîë á¿ñã¿éã ñîíãîñîíä áàÿðòàé áàéãàà. Ý.Àíõìààãèéí õóâüä  “Ëóéâðûí õîò”,  “Ñàÿ êèëîìåòð”,  “Èéì íýãýí ÿâäàë”, êèíîãîîð îëíû òàíèë áîëñîí æ¿æèã÷èí Ò.Áèëýãæàðãàë áóþó Áýêýòýé óäààí õóãàöààíû òóðø äîòíî õàðèëöààòàé áàéñàí áºãººä ñ¿¿ëä àëòíû ìàãíàò Ö.Ìÿíãàíáàÿðòàé ÷ íýð õîëáîãäîîä àìæñàí áèëýý. Ìýäýýæ õîñóóäûí õàéð äóðëàëûí àñóóäëààð õýâëýëèéíõýí “õººöºëäºõºä” çàëóó á¿ñã¿éí äàâèëóóí çàíãààð “Íàäàä äóðëàñàí ¿ã¿éã Àìàðõ¿¿ãýýñ ººðººñ íü àñóó” ãýæ òîëãîé õàÿëæ ÿâíà. Õàðèí Á.Àìàðõ¿¿ ºíãºðñºí çóí Ìîíãîëä áàéõ õóãàöààíäàà õàìòðàí òîãëîæ áàéñàí æ¿æèã÷èääýý “Áè õýçýý ÷ ìîíãîë íàéç á¿ñã¿éòýé áàéæ ¿çýýã¿é. Îäîî áîë áè ìîíãîë íàéç á¿ñã¿éòýé áîëîõûã õ¿ñ÷ áàéíà. Ìàíàé ìîíãîëûí îõèä ¿íýõýýð ¿çýñãýëýíòýé þì àà” õýìýýí àì íýýæ, íóóöàà äýëãýñýí ãýäýã. Á.Àìàðõ¿¿ îäîîãèéí áàéäëààð òóñ õàìòëàãèéí á¿ñã¿é÷¿¿ä ÷ Óëààí - ¯äýä àìüäðàõààð áîëñîí áàéíà.

        Ïîïûí õààíû çóðàã 26 ìÿíãàí åâðî

    

 

Ïîïûí õààí Ìàéêë Æåêñîí àãñàíû Åãèïåòèéí ôàðàîíû ä¿ðä õóâèëæ àâõóóëñàí çóðàã 34.880 àì.äîëëàðààð çàðàãäñàí áàéíà. Ýíý çóðàã ºìíº íü îëîíä íèéòëýãäýæ òàíèãäñàí çóðàã áèø áºãººä ººð äºðâºí çóðãèéí õàìò äóóäëàãààð õóäàëäààëñàíààñ õàìãèéí ¿íý õ¿ðñýí íü äýýðõ çóðàã þì. Óã çóðãàí äýýð ïîïûí õààí àëòàí íºìðºã íºìºð÷, õàð ºí㺺ð í¿äýý òîäðóóëæ áóäñàí áàéäàã àæ. Ýíý á¿òýýëèéã çàãâàð çîõèîí á¿òýýã÷ Èòî Ìîðàáèòî ãýã÷ õóäàëäàí àâ÷ýý. Òýðýýð “Áè òºðñºí öàãààñàà ýõëýýä ë ò¿¿íèéã ø¿òýí áèøýð÷ áàéñàí ãýæ õýëæ áîëíî. Ìàéêë áîë ¿íýõýýð àãóó äóó÷èí. Áè ò¿¿íèéã 50 õóâü íü õ¿í ¿ëäñýí 50 õóâü íü áóðõàí áàéñàí ãýæ áîääîã ” õýìýýæýý. Äóóäëàãà õóäàëäààãààð çàðàãäñàí ò¿¿íèé 2 äàõü çóðàã íü ãÿëòãàð ìàòåðèàëààð õèéãäñýí öýíõýð ºíãèéí òîãëîëòûí õóâöàñòàé çóðàã áàéñàí áà 25 ìÿíãàí åâðîãîîð çàðàãäæýý. Ò¿¿íèéã íàñ áàðñíààñ íü õîéø ýä ç¿éëñèéã íü äóóäëàãà õóäàëäààãààð çàðàõ ÿâäàë íèëýýä èõ áîëñîí. ªíãºðñºí 11ð ñàðä ãýõýä ò¿¿íèé àëäàðò öàãààí áýýëèé 350 ìÿíãàí àì.äîëëàðààð çàðàãäñàí þì.   

           Õ¿ì¿¿í òºðºëõòºí óòààí äóíä òàâàí çóóíûã ¿äæýý

                     

Òàìõè õîðòîéã áèä á¿ãä ìýäíý. Òàìõèíû óòààíä íèêîòèí, óãààðûí õèé çýðýã 4000 ãàðóé õèìèéí áîäèñ, õàâäàð ¿¿ñãýäýã 43 áîäèñ àãóóëàãääàã. Íýã øèðõýã òàìõè òàòàõàä 1-2 ìèëëãðàì íèêîòèíîîð àìüñãàëäàã áàéíà. Õàðèí 50-60 ìèëëãðàì íèêîòèí õ¿íèéã ¿õýëä õ¿ðãýæ ÷àäíà. Òàìõèíä àãóóëàãäàõ óãààðûí õèé öóñíû óëààí ýñèéí õ¿÷èëòºðºã÷ òýýâýðëýõ ÷àäâàðûã áóóðóóëäàã áîë áîõü íü áèå ìàõáîäèéã öî÷ðîîæ õîðò õàâäàð ¿¿ñãýäýã. ¯¿íýýñ ãàäíà 600 ãàðóé ìàíñóóðóóëàõ áîäèñûã òàìõè ººðòºº àãóóëæ áàéäàã. Òàìàõèíû áèçíåñ äýëõèéí õàìãèéí îðëîãîòîé ñàëáàð ãýãääýã. 1950-èàä îíû ¿åä äýëõèé äýýð òýð àÿàðàà òàìõèíû óòààíä, õàðèí ¿éëäâýðëýã÷èä íü ìºíãºíä óìáàæ áàéñàí þì. Òàìõèíû êîìïàíèóäààñ ìºí㺠àâñàí óðàí á¿òýýë÷èä êèíîíûõîî ãîë ä¿ðèéí áààòðàà ÿíæóóð çóóñàí ñàéõàí çàëóóãààð ä¿ðñýëäýã áîëñîí ¿å. Ýíý áàéäàë óëàì ãàçàð àâ÷ 1960-ààä îíû ¿åä ºíäºð òåìïåðàòóðò øàòñàí öààñ, öàâóó, òàìõè íü õîðò õàâäàð ¿¿ñãýäãèéã ýðäýìòýä áàòàëñíààð çàõ çýýë äýýð òàìõèíû õîð áàãàñãàõ ÿíç á¿ðèéí ç¿éë ãàð÷ ýõýëæýý. Ãàéõàëòàé íü ¿¿íèéã ¿éë÷ë¿¿ëýã÷äýý àëäàõààñ àéñàí òàìõèíû êîìïàíèóä ººðñ人 õèéæ áàéñàí ãýäýã. Áàðóóíû îðíóóäàä õèéñýí îëîí æèëèéí ñóäàëãààíààñ ¿çýõýä òàìõèéã õàÿñàí õ¿ì¿¿ñ ºíäºð áîëîâñðîëòîé, áàÿí ÷èíýýëýã ýð÷¿¿ä áàéñàí ãýäýã. Õýäýí æèëèéí äàðàà ýì÷ íàð ýíý äàâõàðãûí õ¿ì¿¿ñèéí õîðò õàâäðààð ºâ÷èëæ, öóñ õàðâàõ, óõààí àäëäàõ òîõèîëäîë áàãàñëàà ãýäãèéã òîãòîîñîí. Òàìõèíû êîìïàíèóä òºëáºðèéí ÷àäâàðòàé ¿éë÷ë¿¿ëýã÷äýý èéí ýõýëñýí íü òîì öîõèëò áîëñîí áàéõ. Èíãýýä òýä ýìýãòýé÷¿¿ä, çàëóóñûã “äàðàìò”-íä îðóóëàõààð øèéäæýý. Íàðèéí ÷àìèí ÿíæóóð ãàð÷, çàëóóñûí ¿çýõ äóðòàé ìàøèíû óðàëäààí òàìõèíû ñóðòàë÷èëãààãààð ä¿¿ðñýí þì. 1980 îíû ýõýýð õ¿¿õýä çàëóóñûã òàìõèíààñ ãàðãàõ íèéãìèéí àðãà õýìæýýí¿¿äèéã òàìõè ¿éëäâýðëýã÷èä èâýýí òýòãýäýã áàéñàí íü ñîíèðõîëòîé. Ãýõäýý òýä äàëäóó𠺺ðñäèé㺺 ñóðòàë÷ëààä àâñàí áàéäàã. Æèøýý íü “Çàëóóñ àà, òàìõè òàòàõ íü òîì÷óóäûí àæèë þì. Òàìõèíààñ òàòãàëç. Òîì áîëñîí õîéíîî òàìõè òàò” ãýñýí áè÷èã ýíä òýíäã¿é íààäàã áàéæ. Õóðäàí òîì áîëîõ òîì ìºðººäºëòýé áàãà÷óóä ¿¿íèéã óíøààä òàìõè òàòàõûã õ¿ñýõ íü ýðãýëçýýã¿é. Ýíý ìýò÷èëýí òàìõèíû áèçíåñ ýðõëýã÷äèéí àðãà óõààí ºä㺺ä ÷ õàìãèéí øèëäýã ìàðêåòèíãòàé õýâýýð áàéíà.õ¿í òºðºëõòºí òàìõè ¿¿ññýí öàãààñ ýõëýí ò¿¿íä äóðëàæ áàñ òýìöýæ èðñýí. Ãýâ÷ áèä òàâàí çóóí æèë áàñ íýãýí àðâàí ºíãºðñºí õîéíî, ºíººäºð ë ýíý õîðò çóðøèëä íýðâýãäñýí ãýäãýý ìýäýæ áàéíà. Òýìöýõ àëõìûã õàéí, äýëõèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãóóä òîëãîéãîî ãàøèëøàæ áàéíà. Èíäèàí÷óóä Õðèñòîôîð Êîëóìáàä òàìõèíû íàâ÷ áýëýãëýñýí òýð öàã õóãàöàà 1492 îí. Èéíõ¿¿ õ¿í òºðºëõòºí òàìõè ãýã÷òýé òàíèëöàæ åâðîïîîð äàìæèí äýëõèéä ò¿ãñýí ãýäýã. Óëìààð òàìõèíû òàðèàëàí, ¿éëäâýðëýã÷ àíõíû êîìïàíè áàéãóóëàãäàõûí çýðýãöýý òàìõè òàðüæ, òàòàõûã õîðèãëîñîí õóóëü, òàìõèíû õîð õºíººëèéí òóõàé íîì òîâõèìîë çýðýãöýí ãàðñààð ºäèéã õ¿ð÷ýý. Ãýñýí ÷ òàìõè÷äûí òîî äýëèé äàõèíä æèëýýñ æèëä íýìýãäýæ ÿëàíãóÿà õºãæèë áóóðàé, ÿäóó îðíóóäûã òàõàë ìýò í¿¿ðëýñýýð áàéíà. Íýãýí æèøýý òàòàÿ. 6-7 æèëèéí ºìíº ßïîí îðîí òàìõè÷äûí âàíò óëñ áàéæýý. “Àðãàëûí óòàà ñóóíàãëàñàí ...” ãýäýã øèã òàìõèíû óòàà õºøèãëºñºí, çàëóó îõèäûí àìàíä ÿíæóóð áàéíãà çóóëòàé áàéäàã áàéæ. ßïîí÷óóä äºðâºí æèëèéí ºìíººñ òàìõèíû ýñðýã òýìöýõýýð øèíý áîäëîãî áîëîâñðóóëàí ïàðëàìåíòààðàà õýëýëöæýý. ºìíº íü òàìõèíû ¿íèéã íýìýýä àìæèëò îëîîã¿é òóë ýíý óäààä òàìõè òàòäàã ãàçðààð íü ÷àíãàëààä ¿çýõýýð øèéäæýý. Ǻâøººðºëòýé öýãýýñ ººð ãàçàð òàìõè òàòñàí “ýòãýýä”-èéã øóóä òîðãîäîã áîëñíîîð òàìõè÷èä  õàà õàìààã¿é ÿíæóóð çóóäãàà áîëèõîîñ ººð àðãàã¿éä õ¿ðñýí áàéíà. Ìàíàéä øèíýýð ìýíäýëæ áóé òàìõèíû ýñðýã õóóëü òîãòîîìæ ýíý àäèë õàòóó ÷àíãà áàéâàë ¿ð ä¿í ìºäõºí ìýäýãäýõ áèç ýý. Áèä ÷èíü ÿñíû ë ÷àíãà ãàðààð ºñ÷èõñºí õ¿ì¿¿ñ ø¿¿ äýý. Àìåðèê ýðõ ÷ºëººíººñ èë¿¿òýé ìîíãîë õ¿ì¿¿æèë èë¿¿ ¿ð ä¿íã ºãºõ øèã ñàíãàãäàæ áàéíà. ÄÝÌÁ-ààñ 2009 îíä ãàðãàñàí òàìõèíû ñóäàëãààíààñ ¿çâýë äºðâºí ìîíãîë õ¿íèé íýã íü òàìõè òàòäàã áºãººä õàìãèéí èõ òàìõè òàòäàãààðàà 41-ä æàãñ÷ýý. 1995 îíä òàìõèíû íèéò õýðýãëýý 65.7 ñàÿ øèðõýã áàéñàí íü æèë á¿ð ºññººð 2000îíä 1.746.2ñàÿ áîëñîí íü ìîíãîë÷óóäûí õàìãèéí èõ òàìõè òàòàæ áàéñàí ¿å þì áàéíà. 2005îíû áàéäëààð ýðýãòýé÷¿¿äèéí  43.1%  íü, ýìýãòýé÷¿¿äèéí 4.1% íü òàìõè òîãòìîë òàòàæ áàéæ. ¿¿í äýýð õààÿà òàòäàã ãýõ ýðýãòýé÷¿¿äèéí 5.3%, ýìýãòýé÷¿¿äèéí 1.4%-èéã íýìáýë õ¿í àìûí áàðàã òàë õóâü íü òàìõè òàòäàã òîîöîî ãàð÷ áàéíà. Õî¸ð õ¿íèé íýã íü òàòààä íºãºº õýñýã íü äàì òàìõèäàëòàíä ºðòºæ áàéíà ãýõýýð ìàíàé óëñàä ýð¿¿ë õ¿í áàéõã¿é áîëîëòîé. Õàðèí ºíººäºð íèéò õ¿í àìûí 63 õóâü íü òàìõè èõ áàãà õýìæýýãýýð òàòàæ áàéíà ãýñýí ä¿í ãàð÷ýý. “Ýíý ñýäâýýð ... ” íàñíû àíãèëàë, õ¿éñýýð ÿëãàõààñ òàòãàëçàæ áàéíà. Ó÷èð íü äàì òàìõèäàëò ìîíãîëûí 8í íàñòàé áàëÿèðààñ 80 íàñòàé áóóðàé õ¿ðòýë á¿ãä õàìðàãäàæ áàéãàà ó÷ðààñ òýð. Äàì òàìõèäàëòàíä õîõèðîã÷ òàìõè÷íààñ èë¿¿¿ õîðäîæ áàéäàã íü õàðàìñàëòàé. ªºðººð õýëáýë õ¿÷èíä ºðòºæ, áàñ õýëìýãäýæ áàéíà ãýñýí ¿ã. Õºãæèëòýé îðíóóä ñ¿¿ëèéí 20 æèëä òàìõè÷äûí òîîãîî öººëæ ÷àäñàíààð äóíäàæ íàñàà 10-15 æèëýýð óðòàñãàæ ÷àäñàí áàéíà. Õºãæèëòýé îðíóóä íü òàòàõàà áîëüæ áàéãàà áîëîõîîð “ ÒÀÌÕÈ ” áóóðàé îðíóóäûã îðîëäîîä ¿çýõýýð øèéäæýý. ªíººäºð äýëõèéí õàìãèéí èõ òàìõè òàòäàã îðîíä Ìîíãîë, Îðîñ, Íàìèáè, Êåíè, Ïàêèñòàí, Áàíãëàäåø îðæ áàéíà. Ýðõýì óíøèã÷ òà íàäòàé õàìò òàìõèíààñ ãàðàõ óó? Õàíüñàÿ õî¸óëàà. Äàì òàìõèäàëò øèíý öàãèéí õýëìýãä¿¿ëýëò áîëñîîð ...